คำพังเพย?
คำพังเพย คือ ถ้อยอุปมาที่กล่าวกระทบเสียดสี ซึ่งมาจากเหตุการณ์เรื่องราวหรือความเป็นไปในวิถีชีวิตของคนรุ่นก่อนเป็นสิ่งควรค่าแก่การเรียนรู้ และจดจำเป็นอย่างยิ่ง เป็นถ้อยคำที่มีความหมายลึกซึ้งกว่าสำนวน มีลักษณะติชม หรือแสดงความเห็นอยู่ในตัว แต่ไม่ถึงกับเป็นคำสอน
รวม 50 คำพังเพยที่ใช้บ่อย ๆ
กระต่ายขาเดียว
หมายถึง ยืนกรานไม่ยอมรับ
กระต่ายตื่นตูม
หมายถึง ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้ก่อน
กระต่ายหมายจันทร์
หมายถึง ผู้ชายหมายปองผู้หญิงที่มีฐานะดีกว่า
กาคาบพริก
หมายถึง ลักษณะคนผิวดำแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าแดง
กินบนเรือนขี้บนหลังคา
หมายถึง คนเนรคุณ
หมายเหตุ กินบนเรือน ขี้รดบนหลังคา ก็ว่า
กินปูนร้อนท้อง
หมายถึง ทำอาการมีพิรุธเอง, แสดงอาการเดือดร้อนขึ้นเอง
กิ้งก่าได้ทอง
หมายถึง คนที่ได้ลาภยศแล้วทะนงตนลืมฐานะเดิม
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
หมายถึง การจัดทำสิ่งใดที่เป็นการโกลาหลโดยใช่เหตุหรือธุระที่ทำนั้นเป็นสิ่งเล็กน้อยไม่น่าจะต้องลงทุนหรือเตรียมการใหญ่โตเกินต้องการเหมือนคนลงทุนมากได้ผลตอบแทนน้อย
ข่มเขาโคขืนให้กลืนหญ้า
หมายถึง บังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการ
ข้างนอกขรุขระข้างในต๊ะติ๊งโหน่ง
หมายถึง สิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูไม่สวยงามหรือดูไม่ดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นมีความสวยงามหรือความดีซ่อนอยู่ภายใน
หมายเหตุ เป็นสำนวนที่ตรงกันข้ามกับ ข้างนอกสุกใสข้างในเป็นโพรง
ข้างนอกสุกใสข้างในเป็นโพรง
หมายถึง สิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูสวยงามดูดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นแย่
ที่มา เปรียบเทียบกับผลไม้ ที่ภายนอกผลสวยงาม แต่ภายในนั้นเป็นโพรงเนื่องจากมีแมลงกินหมดแล้ว
หมายเหตุ เป็นสำนวนที่ตรงกันข้ามกับ ข้างนอกขรุขระข้างในต๊ะติ๊งโหน่ง
คนล้มอย่าข้าม
หมายถึง คนที่เคยมีอำนาจวาสนา แล้วหมดอำนาจ อย่าไปซ้ำเติมเขา เพราะเขาอาจกลับมามีอำนาจอีกได้
คางคกขึ้นวอ
หมายถึง คนที่มีฐานะต่ำต้อยพอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
จับปลาสองมือ
หมายถึง หมายจะเอาให้ได้ทั้ง2อย่าง,เสี่ยงทำการพร้อมๆกันซึ่งอาจไม่สำเร็จทั้ง2อย่าง
จับปูใส่กระด้ง
หมายถึง การเปรียบเทียบกับเด็กๆที่ซุกซนไม่ยอมอยู่นิ่งผู้ใหญ่ต้องคอยควบคุมดูแลตลอดเวลาเพื่อให้เด็กอยู่ในระเบียบ
ชี้โพรงให้กระรอก
หมายถึง ผู้ที่ชอบทำอะไรก็ตามเป็นนิสัยเดิมอยู่แล้ว เมื่อมีคนมาบอกกล่าวก็จะลงมือทำทันที เช่น เป็นคนชอบเที่ยวถ้ามีผู้บอกว่าที่นั่นที่นี่น่าเที่ยวก็จะไป หรือผู้มีนิสัยเป็นคนขี้ลักขี้ขโมยถ้ามีผู้บอกว่า บ้านนั้นบ้านนี้มีทรัพย์สินเงินทองมาก ก็จะหาทางเข้าไปขโมยหรือลักทรัพย์ในบ้านนั้น เช่นนี้ เรียกว่า ชี้โพรงให้
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด
หมายถึง คนที่ทำความผิดอย่างร้ายแรงย่อมไม่สามารถปกปิดความผิดของตนได้หรือพยายามหาหลักฐานมากลบเกลื่อนแต่ไม่สามารถปกปิดความผิดนั้นได้
หมายเหตุ ช้างตายทั้งตัว เอาใบบัวมาปิด ก็ว่า
ดินพอกหางหมู
หมายถึง การปล่อยงานคั่งค้างอยู่เรื่อยๆเพราะมัวแต่ผัดวันประกันพุ่งในไม่ช้างานที่คั่งค้างนั้นจะพอกพูนมากขึ้นทุกทีจนเป็นภาระที่หน้าเบื่อหน่ายภายหลัง
ทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่ว
หมายถึง คนเราทำอย่างไรก็จะได้อย่างนั้น
ทำนาบนหลังคน
หมายถึง หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น
ธรรมย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรม
หมายถึง ประพฤติอย่างไร ธรรมะจึงจะตามรักษาผู้นั้นได้
นกน้อยทำรังแต่พอตัว
หมายถึง เป็นผู้น้อยทำอะไรต้องดูให้พอสมควรกับฐานะของตนเช่นมีเงินไม่มากนักก็สร้างบ้านพอประมาณมิใช่สร้างใหญ่โตเพิ่มภาระหนี้สินให้ครอบครัว
น้ำขึ้นให้รีบตัก
หมายถึง มีโอกาสดีควรรีบทำ
น้ำลดตอผุด
หมายถึง เมื่อหมดอำนาจความชั่วที่ทำไว้ก็ปรากฏ
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก
หมายถึง คนที่มีอำนาจราชศักดิ์หรือเป็นใหญ่เป็นโตก็ย่อมข่มคนที่เป็นผู้น้อยหรือผู้น้อยเหมือนกับคนที่มีกำลังมากย่อมมีภาษีเหนือกว่าคนอ่อนแอ
ปากเป็นเอกเลขเป็นโท
หมายถึง การพูดจาสำคัญกว่าวิชาหนังสือ
ฟังไม่ได้ศัพท์จับไปกระเดียด
หมายถึง ฟังไม่ได้ความแจ่มชัดแล้วเอาไปพูดต่อหรือทำผิด ๆ พลาด ๆ
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ
หมายถึง ไม่ช่วยทำงานแล้วเกะกะขัดขวางทำให้งานเดินไปไม่สะดวกเหมือนกับคนที่นั่งไปในเรือไม่ช่วยทำงานแต่ยังไปเอาเท้าไปราน้ำให้เรือแล่นช้า
รักดีหามจั่วรักชั่วหามเสา
หมายถึง ใฝ่ดีจะมีความสุขความเจริญ ใฝ่ชั่วจะได้รับความลําบาก
รักวัวให้ผูกรักลูกให้ตี
หมายถึง เวลาลูกทำผิดก็ควรอบรมสั่งสอนลูก และมีการลงโทษบางตามสมควร ซึ่งทั้งหมดที่ทำไปก็เพราะรักลูกอยากให้ลูกเป็นเด็กดี
รักสนุกทุกข์ถนัด
หมายถึง สนุกมาก ก็มักจะทุกข์มาก
วันพระไม่ได้มีหนเดียว
หมายถึง วันหน้ายังมีโอกาสอีก
หมายเหตุ มักใช้พูดเป็นเชิงอาฆาต
วัวหายล้อมคอก
หมายถึง เกิดเรื่องเสียหายขึ้นแล้วจึงคิดหาหนทางป้องกันเหมือนมีสมบัติไม่เก็บรักษาให้ดีพอสมบัติหายไปแล้วจึงหาทางสร้างที่เก็บสมบัติ
สำเนียงบอกภาษากิริยาส่อสกุล
หมายถึง การแสดงออกทางการพูดหรือกิริยามารยาท ที่จะชี้ให้เห็นถึงพื้นฐานการในการเลี้ยงดู อบรมสั่งสอน
สีซอให้ควายฟัง
หมายถึง แนะนำ หรือสั่งสอนคนปัญญาทึบ มักไม่มีประโยชน์ เสียเวลาเปล่า
อกเขาอกเรา
หมายถึง การที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
อย่าถือคนบ้าอย่าว่าคนเมา
หมายถึง อย่าหาความจากคนที่ไม่มีสติสมบูรณ์ เพราะไร้ซึ่งประโยชน์ในการเจรจา
อย่าไว้ใจทางอย่าวางใจคนจะจนใจเอง
หมายถึง ไม่ควรไว้ใจใครมากเกินไปเพราะเขาอาจจะทำให้เราเดือดร้อนในภายหลังได้
เข็นครกขึ้นภูเขา
หมายถึง ทำงานที่ยากเกินความสามารถ
เข้าเมืองตาหลิ่วต้องหลิ่วตาตาม
หมายถึง ประพฤติตัวเหมาะสมกับกาลเทศะ, ปรับตัวให้เข้ากับสถานที่ คน และสิ่งแวดล้อมที่ตัวเองอาศัยอยู่
เป่าปี่ให้ควายฟัง
หมายถึง การพูดจาแนะนำสั่งสอนให้คนโง่เง่าฟังเพื่อหวังให้เกิดประโยชน์แก่ตัวเขาเองแต่กลับไม่ได้ประโยชน์อะไรเลยเพราะคนโง่ฟังไม่รู้เรื่องเหมือนกับคนเป่าปี่ให้ควายฟังควายฟังไม่รู้เรื่อง
เพื่อนกินหาง่ายเพื่อนตายหายาก
หมายถึง เพื่อนกินเพื่อนเที่ยวหาง่าย แต่เพื่อนที่คอยช่วยเหลือยามลำบากนั้นหายาก
เวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวร
หมายถึง การให้อภัย คือการยุติความบาดหมางทั้งปวง ไม่จองเวรจองกรรมกัน เวรกรรมก็จะไม่เกิดขึ้นใหม่
เสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
หมายถึง คนมีอำนาจ บารมี อิทธิพลพอ ๆ กัน ย่อมอยู่ร่วมกันไม่ได้ ตัวอย่างเช่น เขาทั้งสองเป็นคนเก่งและมีความสามารถเท่า ๆ กันมักเกิดปัญหาเพราะความไม่ยอมกันเหมือนเสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
เอาลูกเขามาเลี้ยงเอาเมี่ยงเขามาอม
หมายถึง เอาลูกของคนอื่นมาเลี้ยงเป็นลูกเป็นภาระรับผิดชอบที่หวังผลตอบแทนแน่นอนไม่ได้
โลภมาก ลาภหาย
หมายถึง อยากได้ทีละมาก ๆ สุดท้ายไม่ได้อะไรเลย
หมายเหตุ โลภนักมักลาภหาย ก็ว่า
ใจดีสู้เสือ
หมายถึง การทำใจกล้า ควบคุมจิตใจให้เป็นปกติ ไม่หวั่นไหวไปกับเหตุการณ์ตรงหน้า เมื่อต้องเจอกับสิ่งที่น่ากลัวหรือเป็นอันตราย
ใจเขาใจเรา
หมายถึง การที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
ในน้ำมีปลาในนามีข้าว
หมายถึง ดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ผู้คนไม่อดอยากปากแห้ง โดยเทียบได้กับในแหล่งน้ำทุกที่มีปลาให้จับเป็นอาหารและในนาก็มีข้าวอุดมสมบูรณ์
ที่มา ขยายความ : สุภาษิตสำนวนไทยคำว่า ในน้ำมีปลาในนามีข้าว นิยมใช้กับพื้นที่หรือดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ในน้ำมีปลามากมาย ในนาก็มีข้าวอย่างเหลือเฟือ ตัวอย่างเช่นประเทศไทยของเรา ก็ถือว่าเป็นตัวอย่างของคำว่าในน้ำมีปลาในนามีข้าวได้เป็นอย่างดี
ไก่งามเพราะขน คนงามเพราะแต่ง
หมายถึง ความสวยงามเกิดขึ้นได้จากการปรุงแต่ง
ดูผ่าน ๆ คำพังเพย นี้ก็เหมือนกับสำนวนสุภาษิตไทย ลองดู ลองนำไปใช้งานเรื่อย ๆ สักพักเราก็จะแยกออกได้เอง